Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?
Kişinin işlevselliğini, yaşam kalitesini önemli ölçüde olumsuz etkileyen, yaygın bir psikiyatrik rahatsızlık olan obsesif kompulsif bozukluk, en geniş tanımı ile uygunsuz kaygı uyandıran düşünceler dediğimiz obsesyonlar ve sıkıntıya sebep olan zaman alıcı kompulsiyonlar ile karakterize olmuş bir rahatsızlıktır. Obsesyonlar zihinsel durumlarken kompulsiyonlar davranış olarak gözlenir. Hem obsesyonlar hem de kompulsiyonlar kişinin günlük yaşamını aksatacak düzeyde zaman alırlar. Bu sebeple kişilerin hem mesleki hem sosyal hayatları olumsuz etkilenir. Bu rahatsızlığa sahip olan kişilerin birçoğu belirtilerin hafif olması sebebi ile ya da rahatsızlıklarını gizleme amacı ile profesyonel yardıma başvurmazlar. Başvurmama sebeplerinden bir diğeri de yıllar boyu süren bu düşünce ve davranışlarına alışmış olmalarıdır. Bu rahatsızlığa neyin sebep olduğuna dair tam olarak bir veri bulunmamakla birlikte genetik, biyolojik ve psikolojik faktörler olabileceği bulunmuştur.
Obsesyon Nedir?
Obsesyonlar, inatçı, çok rahatsız eden, endişelendiren, korkutabilen düşünce, kuşku ve dürtülerdir. Kişi bunların mantıksız olduğunu bilir ve kabullenir fakat düşünmekten kendisini alıkoyamaz. Bu sebeple bu zorlayıcı ve tekrarlayıcı biçimde gelen düşünceler kişide sıkıntı ve rahatsızlık oluşturur. Bu düşünceler kişinin gerçekleşebileceğini düşündüğü durumlar, görüntüler ve kendi aklında canlandırdığı sahneler de olabilir.
Obsesyon Örnekleri
Bulaşma/Kirlenme Obsesyonları;
Birçok araştırma en sık görülen obsesyonun bulaşma obsesyonu olduğunu göstermektedir.
- Kullanımı herkese açık olan toplu kullanım alanlarında mikrop kapabileceğini, hasta olabileceğini düşünerek kapı kollarını tutmama,
- Başka kişilerle tokalaşmama,
- Hastalık kapacağı düşüncesiyle hayvanlarla temas etmeme,
- Kendi vücudundan ve zehirli bir alana dokunup başkalarına hastalık geçirmekten korkma,
- Enfeksiyon kapacağı kaygısı,
- Radyoaktif maddelerin kendisine vereceği etkiden korkma vb.
Genellikle temizlik kompulsiyonu eşlik etmektedir.
Kuşku ve emin olamama obsesyonları;
- Kapı, pencerenin kapalı olup olmadığından,
- Gazın açık olup olmadığından,
- Evin kapısının kilitlendiğinden,
- Ütünün fişinin çekildiğinden emin olamama gibi bir işin yapıldığına dair emin olunamama şeklinde tanımlanan obsesyonlardır.
Genellikle kontrol kompulsiyonu eşlik etmektedir.
Dini obsesyonlar;
- Dine zarar vermekten,
- Dine küfretmekten,
- Dinsizlikle ilgili düşüncelere sahip olmaktan,
- Dine karşı gelerek ceza almaktan kaygı duymak gibi durumlarla tanımlanan obsesyonlardır.
Saldırganlık obsesyonları;
- Kişinin kendisine ya da çevresindeki kişiye zarar vermemek için o kişiyle yalnız kalmaktan,
- Şiddet uygulamaktan,
- Utanılacak bir şey yapmaktan veya çalmaktan,
- Makas, bıçak gibi eşyalara dokunmaktan,
- Kendini ya da bir başkasını pencereden atmaktan,
- Toplum içinde küfretmekten korkmasıyla ilgili obsesyonlardır.
Cinsel obsesyonlar;
Kişinin tanımadığı ya da ailesinden ve arkadaşlarından olan kişilerle ilgili istemeden aklına gelen cinsel düşünceler, fanteziler ve dürtülerdir. Çocuklara ya da eşcinselliğe yönelik de farklı cinsel düşünceler olabilmektedir.
Simetri veya düzen obsesyonları;
- Eşyaların belirli bir düzende olması gerektiğini düşünme,
- Kitap ve kağıtların hizalı olması gerektiğini düşünme,
- Mükemmel bir el yazısına sahip olma gibi örnekler verilebilir.
Genellikle kontrol, sıralama, sayma ve düzenleme kompulsiyonları eşlik etmektedir.
Biriktirme obsesyonları;
Hobi ya da koleksiyon haricinde maddi ve manevi anlamı olmayan, gelecekte gerek duyulmayacak derecede alakasız şeylerin biriktirildiği ve kişinin bu biriktirilen şeyleri atma konusunda yoğun kaygı duyduğu obsesyonlardır.
Somatik obsesyonlar,
Kişinin tedavi süreci zor olan hastalıklara (kanser, AIDS, vb.) sahip olduğunu ya da yakalanma olasılığını düşünmesiyle ilgili obsesyonlar.
Diğer obsesyonlar,
- Uğurlu, uğursuz anlamlandırmalar,
- Özel olduğu düşünülen renkler, sayılar
- Doğru şeyleri söyleyememe gibi düşünceleri içeren obsesyonlar.
Kompulsiyon Nedir?
Obsesif düşüncelerin kişide yarattığı gerginliği, kaygıyı azaltmak ve zihninde bu düşünceden kurtulmak için yapılan, yineleyen motor ve zihinsel eylemlerdir. Kişi kompulsiyonlarda da aynı obsesyonlardaki gibi yaptığı davranışın gereksiz ve saçma olduğunu bilir fakat kendini durduramaz ve kaygı ve sıkıntısını azaltmak için açık ya da kapalı şekilde kompulsiyonlarını sürdürür. Kişi bu eylemleri yapmak zorunda hisseder ve yapmaktan kendini alıkoyamaz.
Kompulsiyon Örnekleri
Temizlik kompulsiyonları;
- Gereksiz ve aşırı derecede temizleme, temizlenme,
- Bir yere (kapı tokmağı), nesneye (para) dokunduktan sonra ellerini çok uzun ve sık sık yıkama örnek verilebilir.
Kontrol kompulsiyonları;
- Kişinin dönüp dönüp kapı kilidine, pencereye bakması,
- Ocağın ya da musluğun kapalı olup olmadığını defalarca kontrol etmesi,
- Yaptığı işleri yapıp yapmadığını çevresindekilere sorarak onay istemesi örnek verilebilir.
Sayma kompulsiyonları;
- Belirli konumdaki nesneleri sayma,
- Bir işle uğraşırken sayı sayarak yapma örnek verilebilir.
Tekrar kompulsiyonları;
- Saçlarını saatlerce taramak,
- Elektrik düğmelerini açıp kapatmak gibi davranışlar örnek verilebilir.
Kişi kendisini rahatlatan sayıya kadar tekrar davranışında bulunmazsa kendisinin ya da sevdiklerinin başına kötü bir şey geleceğine dair kaygı duyar.
Sıralama veya simetri kompulsiyonları;
- Kalem, kitap gibi eşyaları büyükten küçüğe, renkten renge sıralama, hizalama
Bu davranışlar kişinin saatlerce zamanını alır.
Biriktirme kompulsiyonları;
- Kullanılmayacak kağıt, dergi, gazete biriktirmek,
- Çöp biriktirmek ve bazen sokaktan toplamak gibi örnekler verilebilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisi
OKB tedavisinde farmakolojik tedavi ve psikoterapi birlikte sürdürüldüğünde sonuçlar olumlu yönde olmaktadır. Psikoterapi yaklaşımlarından biri olan Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), OKB tedavisinde ön plana çıkmaktadır. BDT, iki aşamalıdır. Bu aşamalar bilişsel ve davranışçı terapilerdir. Bilişsel terapide, OKB hastalarının hatalı inanç ve bilişleri yeniden düzenlenmektedir. Bilişsel terapi sürecinde; aşırı sorumluluk, belirsizliğe tahammülsüzlük, mükemmeliyetçilik, abartılı düşünceler ve düşünceleri kontrol etme konuları çalışılır. Davranışçı terapi sürecinde ise, maruz bırakma (exposure) ve tepki önlenmesi (response prevention) çalışılır. Bu şekilde OKB hastasının belli kurallar çerçevesinde kompulsiyonlarını arttıran durumların üzerine gitmesi sağlanmakta ve bu sayede de başlangıçta artan korku ve sıkıntıları kontrol altına alınmaktadır. Kişi süreç içerisinde bu duruma alıştığı için kaygısı azalmaktadır.
