Bilişsel çarpıtmalar, kişilerin düşünme süreçlerinde sıkça yaptıkları yanlış veya hatalı değerlendirmelerdir. Bu çarpıtmalar, gerçekliği algılayışımızı ve yorumlamamızı etkileyerek olumsuz duygulara, düşüncelere ve davranışlara yol açabilir. Bilişsel terapi ve benzeri yaklaşımlarda, bu çarpıtmaların fark edilmesi ve düzeltilmesi genellikle duygusal iyileşmeyi ve daha sağlıklı düşünce kalıplarının oluşturulmasını destekler.
Bilişsel çarpıtmalar, kişilerin düşünme süreçlerinde sıkça yaptıkları yanlış veya hatalı değerlendirmelerdir. Bu çarpıtmalar, gerçekliği algılayışımızı ve yorumlamamızı etkileyerek olumsuz duygulara, düşüncelere ve davranışlara yol açabilir. Bilişsel terapi ve benzeri yaklaşımlarda, bu çarpıtmaların fark edilmesi ve düzeltilmesi genellikle duygusal iyileşmeyi ve daha sağlıklı düşünce kalıplarının oluşturulmasını destekler.
Yaygın Bilişsel Çarpıtmalar
Filtreleme:Olumlu ya da olumsuz taraftaki bilgileri göz ardı etmek ve sadece belirli detaylara odaklanmak. Kişi, deneyimlerindeki veya bilgilerindeki bazı detayları görmezden gelir ve sadece belirli bilgileri veya olayları dikkate alır. Genellikle bu detaylar, kişinin önyargılarına veya zihnindeki önceliklerine göre seçilir.
Genelleme:Belirli bir olaydan veya deneyimden genel bir kural çıkarma eğilimi. Örneğin, bir başarısızlık yaşandığında "Her zaman başarısız olurum" gibi genelleme yapılabilir.
Siyah- Beyaz Düşünme (Ya da Mutlaklaştırma):Olayları ya tamamen iyi ya da tamamen kötü olarak değerlendirme eğilimi, ara tonları göz ardı etme.
Olumsuz Tahminler ve Kötümserlik:Gelecek hakkında olumsuz senaryoları önceden varsayma eğilimi. Kişi, bir durumun en kötü sonuçlarını düşünerek veya bekleyerek kendi stres seviyesini arttırır.Örneğin, bir etkinliğe davet edildiğinde "Kesinlikle sıkılacağım" demek.
Kişiselleştirme:Diğer insanların davranışlarını veya durumları kişisel olarak alma ve kendini sorumlu hissetme eğilimi. Örneğin, birisinin sizi geçmesi durumunda "Beni kasıtlı olarak geçmek istedi" ya da birisi size kötü davrandığında, "Bunu yapmamın sebebi benim" demek. Bir başka örnek de trafikte sıkışıp kalmak gibi genel bir durumu, "Bana karşı oluyorlar" şeklinde kişiselleştirmek.
Katastrofik Düşünce:Olasılıkları aşırı dramatize etme ve en kötü senaryoya odaklanma. Kişi, olası bir olayın en kötü sonuçlarını hayal eder ve bu düşünceler genellikle gerçekçi değildir.Örneğin, bir iş görüşmesine çağrılmadığında "Asla bir iş bulamayacağım" demek.
Zihinsel Filtreleme:Olayları yorumlamada sadece olumsuz bilgileri dikkate alma ve olumlu bilgileri göz ardı etme.Örneğin, iş yerinde işverenin söylediği olumlu geribildirimleri göz ardı ederek sadece olumsuz geribildirimlere odaklanmak.
Etiketleme ve Kendini Kategorize Etme:Kendini veya diğer insanları sadece belirli etiketlerle tanımlama. Örneğin, bir hatada "Ben bir aptalım" demek.
Okuma ve Mantık Hataları:Olayları yanlış yorumlama, mantık hataları yapma veya kanıtları yanlış değerlendirme.Bu, gerçekleri objektif bir şekilde değerlendirmeyi zorlaştırabilir.
Bilişsel çarpıtmalar, zihinsel sağlık ve iyi oluş üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Ancak, farkındalık geliştirme ve bu çarpıtmaları tanıma, daha sağlıklı düşünme alışkanlıkları geliştirmek için önemli bir adımdır. Bireyler, bilişsel terapi gibi yöntemlerle bu çarpıtmalarla başa çıkabilir ve duygusal refahlarını artırabilirler.
