YAŞ ÇAY YAPRAĞINDAN MARKETİN RAFINA KURU ÇAY’IN ÇİLESİ

Sayfalar sayfalar tutar, hap şeklinde özetleyeceğim.

Önceki günkü “Zamlardan Nasibini Almamış Tek Ürün, Kuru Çay!” başlıklı makaleme farklı kesimlerden farklı pencerelerden dönüşler oldu. Çaykur un finansman kamburuyla giderek daha çok borçlandığının farkında olanlar kurumun fiyatlandırma politikasını yadırgarken az sayıda ki okurumda her halükarda kuru çaya zam yapılmasının özel sektörün işine yarayacağını (!) ifade etmekten öteye geçemediler.

Yazıyı kaleme almadan ikametim Kadıköy’den 5 farklı marketten bizzat fotoğraflayarak fiyat almıştım. Çaykur dahil internet üzerinden satış yapan 7 ortamın fiyatını da kopyalamıştım.

Google taramamda da medyaya düşen en son Çaykur zammı Haziran 2021’de gözüküyor. Gazetelerde “Yüzde 10 zam kararı sonrası Türkiye'de en çok tüketilen ve 'sarı paket' olarak da bilinen Çaykur Rize Turist Çayı'nın 1 kg'lık paketi, 36 liradan 40 liraya yükseldi” diye yazmıştı.

ÇAYKUR’un internet üzerinden satış yaptığı sayfasında bu ürün bugün 46,50 TL olarak fiyatlanmış. Muhtemelen kurum geride kalan 8 ayda fiyatlarına sessiz sedasız yüzde 15 civarında iyileştirme yapmış.

Dönelim konuya… Gıda ürünlerinde, mutfağın enflasyonunda yüzde 100’lerin üzerinde zam yapılmışken kuru çay bundan nasibini alamamış, % 15 - 25’de kalmış.

İlginç olan, asıl cevap bekleyen husus her seferinde fırsatçılıkla itham ettiğimiz, fiyat artışlarında birinci derecede kusurlu gördüğümüz raflara bu %15’lik artışlar bile yansımamış.

İşte güncel raf fiyatları;

Migros, BİM ve Onur Markette 41,90 TL, A101’de 41,75 TL, Mopaş’ta 41,95 TL

Sanal Marketlerde ise reel marketlere göre ucuz olan da var, pahalı olan da. Çaykur 46,50 TL iken İstegelsin, Migros ve Hakmar’da 41,90 TL, Hepsiburada da 42,90 TL, Ofix’te 52,12 TL, Trendyol da ise sıkı durun 37,95 TL

Gelelim stok, arz fazlası, üretim, tüketim dengelerine;

Kısa, öz hap şeklinde. Zira her cümle, başlı başına bir yazı olabilir.

Çaykur Genel Müdürü Ziya Alim diyor ki, “geçen yıl rekor kırarak 860 bin 384 ton yaş çay alıp karşılığında da 163 bin ton kuru çay ürettik.”

Demek ki 5,30 kg yaş çaydan 1 kg vasıflı kuru çay elde etmişler. 163 bin ton üretime karşılıkta 23 bin tonu tasnifli olmak üzere 158 bin ton kuru çay satışı gerçekleştirmiş Çaykur. Sadece yüzde 3 kadar üretimden stoka ürün kalmış. Genel Müdürün verdiği rakamlara göre demek ki kurum üretim – satış dengesinde geçen yıl çok başarılıydı.

Ama aynı başarıyı yurt dışı satışlarda göremiyoruz. Sütlüoğlu’nun zamanında başlayan yurt dışına çay satmaya odaklılıkta henüz somut sonuç yok. 100’e yakın ülkeye yılda ancak 3 ila 5 bin ton arasında ancak satış yapabiliyormuşuz.

Üretim tüketim dengesi;

Üst kesimlerde kaçak yeni çaylık alanları açılması, stok sıkıntısı yaratacağı gerekçesiyle eleştiriliyor. Mutlaka kontrol altına alınmalı, en azından yeni çaylıkların kaliteli olması sağlanmalı. Rakamlara göre açılan bu yeni çay bahçelerine rağmen üretim fazlalığından bahsetmek sanki biraz abes. Birincisi yaş çay mubayaasında dönüme aldığımız verim artık eskisinden düşük, hatta birer sürgün de azaldı. İkincisi sahil ve yerleşim merkezlerinde ciddi alanda çaylıklar sökülerek betonlaşıldı. Üçüncüsü hem birim çay tüketimimiz, hem de nüfusumuz arttı, artıyor.

Kişi başına yıllık çay tüketimimizin 4 kiloya çıktığı açıklandı. Sığınmacılarla en az 90 milyon kişiyiz. Bu da yıllık 350 bin ton kuru çay tüketimi demek. Doğuda yoğun olarak kaçak çay tüketildiğini dikkate alırsak yıllık tüketim rakamımızı 300 bin ton olarak revize edip devam edeyim.

300 bin ton kuru çay için 5,3 kg katsayısından hareketle demek ki yıllık 1,6 milyon ton yaş çay yaprağı müstahsilden satın alınması gerekiyor. Bunun açılımı şu eğer çoğu ne idüğü belirsiz kaçak ya da formüllü ithal yoluyla gelen çaylar olmasa kuru çay üretimimiz kendimize yetmeyecek. (Bu yıl kamu ve özel bu rakama – rekolteye yaklaştı)

Basitçe kuru çayın maliyetini hesaplama;

Rize Ticaret Borsası (RTB) Başkanı Mehmet Erdoğan der ki, "Kaliteli 1 kilo kuru siyah çay üretmek için 5,5 kilogramlık yaş çay, rafa kadar maliyeti belirlerken de yaş çay maliyetine yüzde 50 kadar ilave yapmak gerekir.”

Geçen yıl kamunun açıkladığı yaş çay kg fiyatı 4 TL idi. 5,5 kilodan bir kilo kuru çay elde edildiğine göre geçen yıl kuru çayın maliyetinde sadece yaş çayın ağırlığı 21 TL idi. İşletme, insan, pazarlama, sevkiyat, satış, distribütör payı vs derken perakendeciye maliyeti 30 TL’yi geçmekteydi. Perakendecinin payı hariç.

Gelelim yaş çay müstahsiline yansıyacak tarafına;

Yüzde % 100’leri aşan yaşam pahalılığı karşısında yaş çay müstahsili de haklı olarak benzer oranda kendisine zam yapılmasını bekleyecektir. ÇAYKUR Genel Müdürü Yusuf Ziya Alim’de sezonu değerlendirirken yaş çay kilogram alım fiyatında bu yıl en az enflasyon değerinde bir artış olacağını düşündüğünü söyledi ama hangi enflasyonu baz alacakları önem arz ediyor.

Sayıştay raporunda, Çaykur'un borcunun 4,2 milyar TL'ye çıktığı belirtildi.

2015'te 22,7 milyon, 2016'da ise 82,1 milyon lira kar eden Çaykur, 2017'de Varlık Fonu'na devredildi. Bu aşama sonrası 2017'de 267 milyon, 2018'de 657 milyon, 2019'da 635 milyon ve 2020'de de 547 milyon lira zarar etmiş.

Recep Ali Aksoylu 7 Şubat 2022