Dünyamız bir daha hiç eskisi gibi olmayacak. 2002’de SARS, 2003-2006 arasında kuş gribi, 2009’da domuz gribi, 2012’de MERS derken 2020’de hiç tanımadığımız bir virüsle sarsıldık. Tüm dünyanın olduğu gibi halkımızın da dikkati bu konuya yöneldiğinden sürekli bir bilgi akışı var, ancak ‘bilgilenmek’ bu kargaşada o kadar kolay değil.
Doğruların arayışında bazen yanlışlara saplanıp kalabiliyoruz.
Yanlışlar bazen ekonomik zarara, bazen ise yaşamsal sonuçlara yol açabiliyor.

Y: eldiven giyer işi bitiririm. Bir de bütün gün taktığım eldiven ordan burdan patlamasa..
D: 30-60 dakikadan uzun süre taktığınız ve rahatça çevreye (trabzan, tutamak, metro-otobüs içi) dokunduğunuz eldivenin ellerinizden bir farkı kalmaz. Aynen bulaştırıcıdır.

Y: Alışverişe gittiğimde temiz insanların takıldığı pahalı markete gidiyorum sorun yok.
D: Vasiyetinizi yazdınız mı? COVID-19’un yarasa yiyen yoksul Çinlilerden yayıldığı çok konuşuldu. Doğrusu ise pahalı ‘egzotik’ şeyler yiyen zengin Çinlilerden, örneğin Milano moda haftasına gidenlerden yayıldığıydı. Virüs insan, sınıf vb ayrımı yapmıyor sonuçta, her yerde kendinizi COVID-19’dan korumak için özen gösterirseniz torunlarınızı seversiniz.

Y: Termal kameralar işi çözer
D: Termal kamera ile yüksek ateşli kişiler yakalanır, COVID’i ise muayene, elektron mikroskop veya başka testlerle görebilirsiniz. İnsanlar altı yıl okuyor bunun için.

Y: Şöyle güzel, tarz desenli vb maske takarım virus neyin gelmez.
D: Maske öncelikle hasta kişinin etrafa damlacık saçmasını engellemek içindir. Salgının yükseldiği ortamda kalabalık yerlere girerken ve yüksek riskli ortamlarda (büyük şehirler gibi) maske takılması doğrudur. Bunun için basit (cerrahi) maskeler yeterlidir. Boşa para harcamayın.

Y: Bazı maskeler incecik, içinden üflüyorum dışarıya. Takmasam da olur yani.
D: en kötü diyebileceğiniz maskenin içine bir ıslak mendil koyup kayıp düşmemesini sağlayın, oldu size kaliteli maske. Pratik olun biraz.

Y: Canım sıkılır cebime sokarım maskeyi sonra çıkarır takar yürürüm.
D: Böyle olmaz. Dışarıda her an kiminle karşılaşacağınız belli olmayacağından sürekli takmalısınız. Maske yetmez, öksüren, tıksıran, hasta görünümlü kişilerden uzak durun, evde kalın.

Y: insanda yaşıyor cansız ruhsuz yerlerde yaşamıyormuş.
D: Sen öyle san. Plastikte 9 saat, çelikte günlere kadar, tahtada 6 saat… Havada bile 3 saat uçuyor. Saatler geçtikçe özellikle yüksek sıcaklık ve kuru ortamda virüs sayıları düşer, bulunsa da hastalık yapmayacak sayılara inebilir. Siz yine de (torun sevmek bakımından) çamaşır suyu kokan yerlere daha güvenle gidin.

Virüs hava yoluyla bulaşıyor, doğru mu?
Hem evet hem hayır. Havada saatler sonra virüsün bulunması bunların mutlaka hastalık yapar düzeyde olduğunu göstermez. Hastayı entübe eden bir doktor kadar virüs yüklenmeyeceğiniz açıktır. Arkadaşınızla 1 m’den yakın mesafede 10 dakikayı aşan yakınlaşmalar risklidir. Selam verip geçin, biraz antisosyal olun.

Y: Bende para çok, en pahalı maskeden alırım, hani şu filtrelilerden.
D: N95 (FFP2) maskeler adı üstünde, %95 koruyucudur, dışarıdan aldığınız havadan virusu temizlersiniz ama siz virüsleri direkt dışarı verirsiniz. Yani daha bulaştırıcı olursunuz. Sakın muayeneye bunu takarak gelmeyin, bozuşuruz.

Y: Sadece üzerimize biri öksürürse bulaşıyormuş.
D: Hayır, tuvalet hijyenine uymamak (fekal-oral yol diyoruz) ile, yiyecekle, nefes yoluyla da bulaşıyor.

Y: Yaşlıları öldürdüğüne göre gençlerin korkmasına gerek yok.
D: Yaşlılar, annelerimiz, babalarımız, gençlerin getirdiği virüslerle ölüyor. Korkun ve önlem alın.

Y: Yiyeceğimiz şeyleri sirke ile yıkayalım.
D: Henüz o derecede su sıkıntımız yok. Sirkenin diğer yıkama sıvılarından (H2O oluyor kendileri) önemli bir farkı yok. Susuz kalırsak sirke kullanabiliriz. Pişirilecek yemekleri pişirelim, yeterli.

Y: Alkol veya klorlu dezenfektanları üzerimize döksek?
D: Virüsü öldürmek aslında çok kolay. %0.1 sodyum hipoklorid (çamaşır suyu), %62-71 etanol, veya %0.5 hidrojen peroksit içeren sıvı ile kolayca ölüverirler. Bunu pratiğe dökersek; 5 yemek kaşığı (bardağın 1/3’ü) çamaşır suyunu 3.5-4 L suya karıştırmak düşmana korku salacaktır. Üzerinize dökmek? 3-5 virüs öldürmek için zehirlenebilir veya yanabilirsiniz.

Y: Büyük bir lider bunları enjekte edin dedi?
D: Vasiyetinizi yazmadan yapmayın. Şaka bir yana, neyin vücuda enjekte edilebileceğine o değil, hala bilim karar veriyor. Çok şanslıyız.

Y: Aşılanır korunuruz.
D: Şu ana kadar kullanımda olan zatürre, grip vb aşılarının COVID-19’a karşı etkinliği yoktur. Fakat zatürre aşısı COVID-19’a eşlik ederek ko-enfeksiyon oluşturabilecek ajanlara karşı koruyacağından risk grupları için yararlıdır.

Y: Burnumuza tuzlu su çekerek ve sümkürerek virüsün canına okurum.
D: Bunu yapanların virüsünün öldüğü hiç kayıtlara geçmedi. Hobi olarak yine de yapın tabii.

Y: Sarımsak yesek?
D: Kastamonu yerli esnafı bence de desteklenmeli. Sarımsak hem tansiyonunuzu düzenler hem de insanları sizden uzak tutar. Kritik sınır olan 1.5 m’den daha uzağa giderler mi, ne kadar sarımsak yiyeceğinize bağlı.

Y: 60-70 derece sıcak su, adaçayı vb içerek virüsü öldürürüz.
D: Dikkat edin boğazınızı yakarsınız. Yok yanmaz diyorsanız virüsler için de, bizim için de sakıncası yok.

Y: Sadece yaşlılar hasta oluyor.
D: Her yaşta herkes coronavirus ile hasta (enfekte) olabilir. Yaşlılar ve yandaş hastalıkları olanların tek farkı hastalığı daha şiddetli geçirmeleridir. Genciz diye o kadar rahat olmayın.

Y: Soğukta bu virusler yaşamaz.
D: Hava koşulları coronavirusleri öldüremez. Virüs aslında ayıya benzer, soğuk ve sulak-nemli yerleri sever. Bizim iklimimiz ayı-zebra arası bir geçiş bölgesinde olduğundan havaların ısınması ile kısmen rahatlama olacaktır, yine de çok güvenmeyin.

Y: sıcakta ve güneşte bu virusler yaşamaz.
D: Hava koşulları coronavirusleri öldüremez.
Bu arada: sivrisinek ısırması ile hastalık geçişi olmaz.

Y: hayvandan geçer
D: evcil kedi, köpek gibi hayvanlardan geçiş söz konusu değildir.

Y: Bizden hayvana geçer
D: İnsanlardan evcil kedi, köpek gibi hayvanlara geçiş söz konusu değildir.

Y: banyo virüsü öldürür
D: Banyo ile hastalığın alakası yok. Hakkını verelim, ateşinizi düşürmeye yardımcı olabilir. Özellikle sıcak havalarda duş almak iyidir, vücudumuzda kalan virüsün yüze-göze sürülmesi yoluyla olan bulaşı engelleyebiliriz. Demek ki yine anahtar nokta ellerin yüze götürülmemesi.

Y: Sumak, sarımsak falan yesek?
D: Sağlığınız için iyi tabii, ama virus onunla ölmez.

Y: El kurutucular virüsü öldürür
D: Öldürmez. Bir ABD’li yüksek bürokratın saçmalaması dışında bu konuda bilgi yok. Tersi ise tamamen bilimsel.

Y: Ultraviole (UV) ışık ile öldürürüz.
D: UV ışık veren aletler canlıların olduğu yerlerde virus öldürme/sterilizasyon amaçlı kullanılmamalıdır. Deri tahrişine yol açar.

Y: Antibiyotik içelim.
D: Antibiyotikler COVID enfeksiyonunda nadiren görülen bakteriyel superenfeksiyon uzerinde etkili olabilir. Siz yine de bir doktorunuza görünün.

Y: Dışarıda gezdiğim ayakkabıdan virüs bulaşır diye her gün makineye atıp yıkıyorum.
D: O kadar da değil. Evde emekleyen bir çocuk varsa erişemeyeceği bir yere kaldırın, yeterli. O da olmadı bir poşet içinde saklayın.

Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu
Istanbul Eğt. ve Araşt. Hst.
[email protected]

Not: COVID-19 salgınına ilişkin bu yazı ve benzeri bilgileri, tanı ve tedavi süreçleri, yayılım, bulaş, korunma ve tedavi yöntemlerini bulabileceğiniz ‘COVID-19 TANI VE TEDAVİSİ’ başlıklı kitabımız Ematip kitabevi tarafından basılmıştır. https://www.ematip.com/urun/saglik-profesyonelleri-icin-covid-19-tani-ve-tedavisi web sitesinden ulaşabilirsiniz.